Η ΑΡΧΑΙΑ ΣΤΡΑΤΟΣ
Στην Ακαρνανία, στον τόπο που βρίσκεται δυτικά της κοίτης του ποταμού Αχελώου, βρίσκεται η Αρχαία Στράτος. Η πόλη Στράτος στην αρχαιότητα ήταν Πρωτεύουσα των αρχαίων Ακαρνάνων, γεγονός που οφείλεται στη νευραλγική γεωγραφική και στρατιωτική της θέση. Ο Θουκυδίδης την χαρακτηρίζει «πόλιν μεγίστη της Ακαρνανίας». Την εύφορη Ακαρνανική πεδιάδα στην οποία εκτεινόταν η Αρχαία Στράτος ο Πολύβιος ονομάζει «Στρατική».
Η περιοχή είχε κατοικηθεί από την υστεροελλαδική εποχή. Η πόλη όμως της Στράτου άρχισε να αποκτά σημασία από τον Ε΄ π.Χ. αιώνα. Το 429 π.Χ. και το 391 π.Χ. την πολιόρκησαν χωρίς επιτυχία οι Σπαρτιάτες. Ο Σπαρτιάτης Ευρύλοχος πέρασε το 426 π.Χ. κάτω από τα τείχη της χωρίς να τολμήσει να την προσβάλει. Ογδόντα περίπου χρόνια αργότερα την κατέλαβε ο Βασιλιάς της Μακεδονίας Κάσσανδρος και το 263 π.Χ. οι Αιτωλοί. Το 188 π.Χ. την κυρίεψαν οι Ρωμαίοι. Η παρακμή της άρχισε μετά την ίδρυση της Νικόπολης.
Η αρχαία Στράτος αποτελεί σήμερα σημαντικό αρχαιολογικό τόπο. Στην περιοχή σώζονται μέρος των μεγαλόπρεπων τειχών της, ερείπια του ναού του Στρατίου Διός και του Βουλευτηρίου και το αρχαίο θέατρο της πόλης, χωρητικότητας περίπου 7.000 ατόμων
Ο ναός του Στρατίου Διός
Ο Στράτιος Δίας αποτελούσε τον πολιούχο και προστάτη Θεό των Στρατίων. Ο ναός ήταν χτισμένος σε περίοπτη θέση δυτικά της πόλης, μέσα στην οχυρωμένη περίμετρο της πόλης. Οικοδομήθηκε μετά το 338 π.Χ. και πριν το 314 π.Χ.. Πρόκειται για Ναό δωρικού ρυθμού, λίγο μεγαλύτερο από τον αθηναϊκό ναό του ΄Ηφαιστου («Θησείο»). Σήμερα σώζονται πέντε σφόνδυλοι των κιόνων της βόρειας πλευράς και τμήμα ενός της ανατολικής. Το δομικό υλικό του ναού είναι ο γκρίζος σκληρός ασβεστόλιθος.
Το αρχαίο θέατρο
Το αρχαίο θέατρο της Στράτου έχει οικοδομηθεί ανατολικά του διατειχίσματος, πολύ κοντά στην αρχαία Αγορά με την οποία συνδεόταν με βαθμιδωτό δρόμο. Βρίσκεται σε κλειστή χαμηλή πλαγιά με θέα τον ποταμό Αχελώο. Το θέατρο οικοδομήθηκε τον 4ο αιώνα π.Χ. και βασικό του υλικό είναι ο γκριζοπράσινος ψαμμόλιθος και ο λευκός ασβεστόλιθος. Πλέον σώζονται οι θεμελιώσεις τόσο του κοίλου και της ορχήστρας, όσο και της σκηνής και του προσκηνίου, αν και δε βρίσκονται σε πολύ καλή κατάσταση. Είναι το μεγαλύτερο σωζόμενο θέατρο της Αιτωλοακαρνανίας. Το θέατρο είχε εντοπίσει ήδη από το 1805 ο W. Leake, αλλά η σχετική ανασκαφή και μελέτη έγινε μεταξύ 1990 και 1996 υπό τον Λ. Κολώνα.
Τα τείχη
Τα τείχη αποτέλεσαν το σημαντικότερο στοιχείο της άμυνας της Αρχαίας Στράτου. Η περίμετρος των τειχών υπολογίζεται στα 7,4 χλμ. και προστάτευαν τέσσερις μεγάλους λόφους και τρεις κοιλάδες. Χρονολογούνται στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ.
ΒΛΟΧΟΣ
Βορειοανατολικά του Καινούριου, βρίσκεται το κάστρο του Βλοχού, στα 688 μέτρα. Εκεί, στην κορυφή του ομώνυμου λόφου, στη δυτική πλαγιά του Παναιτωλικού ήταν στην αρχαιότητα η αρχαία Θεστία, γεγονός που αποδεικνύεται από τα ελληνιστικά τείχη που σώζονται. Η πόλη έφερε το όνομα του μυθικού βασιλιά Θέστιου. Τείχη υπήρχαν νότια και τα δυτικά της ακρόπολης, όπου και διατηρούνται σε όλο το μήκος αρκετοί δόμοι, χωρίς πύργους. Ο πυλώνας που σώζεται είναι όμοιος με τον μυκηναϊκό της Τίρυνθας. Ο Βλοχός, οχυρό κάστρο στα βυζαντινά χρόνια, δόθηκε ως προίκα το 1294 στο Φίλιππο του Τάραντα. Από τους Τούρκους καταλήφθηκέ το 1450, για να ερημωθεί στη συνέχεια και σήμερα σώζονται υπολείμματα της οχύρωσής του. Στο Βλοχό όπως και σε πολλές άλλες περιοχές του νομού μας διενήργησε ανασκαφές στις αρχές του περασμένου αιώνα ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Γ. Σωτηριάδης, στα γραπτά του οποίου βρίσκει κανείς περισσότερες πληροφορίες. Κάτω από την ακρόπολη των Θεστιέων, πάνω σε ένα πλάτωμα βρίσκεται η μονή Βλοχού αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου με παλιότερα και νεότερα κτίσματα, μεταξύ των οποίων και ο Ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου, ναός απλός μονόχωρος του 18ΟΥ αιώνα, βασιλικού ρυθμού, με περίτεχνη ξυλόγλυπτη οροφή και τέμπλο. Η ίδρυση του Μοναστηριού ανάγεται στα τέλη του 12ου και αρχές του 13ου αιώνα. Επανιδρύθηκε όμως στα μέσα του 16ου αιώνα, όπως μας φανερώνει το σιγίλιο του 1563 του Οικουμενικού Πατριάρχου Ιωάσαφ του Β΄ (1555-1565) όπου χαρακτηρίζεται Σταυροπηγιακή Μονή, δηλαδή Μονή που υπάγεται κατευθείαν στο Πατριαρχείο. Όταν το 1834 έκλεισε το Μοναστήρι με διάταγμα του Όθωνα, όλα πήγαν στη Μονή Προυσσού. Από όλα αυτά, σήμερα έχουν διασωθεί ένα Ευαγγέλιο, μια λειψανοθήκη, ένα δισκοπότηρο και η σφραγίδα του Μοναστηριού και φυλάγονται στο Σκευοφυλάκιο της Μονής.
Στη Μονή ασκήθηκε νεαρός ο μετέπειτα διδάσκαλος του γένους, Ευγένιος Γιαννούλης.
ΒΟΥΚΑΤΙΟ
Στη βόρεια όχθη της λίμνης Τριχωνίδας, κοντά στην Παραβόλα, πάνω σε ένα ύψωμα δίπλα στο σύγχρονο νεκροταφείο και τη βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας του Κάστρου (Κοίμηση της Θεοτόκου), δεσπόζουν επιβλητικά τα τείχη της αρχαίας πόλης. Είναι το Βουκάτιο, φρούριο και οικισμός, και αυτά που σώζονται σήμερα είναι τα τείχη της ακρόπολης με στρογγυλούς πύργους και τμήμα του περιβόλου των τειχών της πόλης που απλώνονταν χαμηλότερα. Τα τείχη είναι κτίσματα του 4ου αι. π.Χ. ενώ οι ημικυκλικοί και τετράγωνοι πύργοι είναι των βυζαντινών χρόνων. Ο καλύτερα διατηρημένος πύργος σώζει είκοσι δόμους, τρία παράθυρα και δύο πόρτες.
ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ ΤΟΥ ΜΑΥΡΙΚΑ
Η Αγία Τριάδα του Μαύρικα είναι Βυζαντινός ναός που χρονολογείται γύρω στον 9ο αιώνα και βρίσκεται εντός των ορίων του δήμου του Αγρινίου και σε πολύ κοντινή απόσταση από τη λίμνη Λυσιμαχία.
Σήμερα βρίσκεται μισοβυθισμένος λόγω των προσχώσεων που επί αιώνες συγκεντρώνονταν στις ακτές της λίμνης και εκτελούνται έργα ανασκαφής από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Στόχος είναι η οριστική απομάκρυνση των υδάτων από την περιοχή του ναού και η στεγανοποίηση – ανάδειξη του μνημείου.
